Izrael 2014. (8. deo)

JEVREJSKA ČETVRT

   Kao što već rekoh, stari deo Jerusalima je podeljen na: muslimansku, hrišćansku, jevrejsku i jermensku četvrt. Od svih njih najmanje mi se dopala jevrejska četvrt. Razlog za to leži u tome što je u ratu 1948. godine Arapska legija demolirala ovaj deo grada. Nakon što su 1967. godine Jevreji zauzeli Jerusalim obnovljen je ovaj kvart. Iako su se trudili da se radovi izvedu u duhu nekadašnjeg izgleda jevrejske četvrti, ipak to nije to. Sve je sređenije, čistije, picnutije, ali fali onaj šmek koji imaju ostala tri kvarta.

Jevrejska četvrt.

   To rušenje i ta obnova dali su priliku da arheolozi dobro istraže ovaj deo grada. Zato se sada tu može videti deo Carda Maximusa, odnosno nekadašnje rimske ulice, koja se prostirala duž celog nekadašnjeg Jerusalima. U stvari, u vreme kada je napravljena ova široka ulica sa kolonadama, porticima i radnjama, ovaj grad se zvao Elija Kapitolina. Naime, za vreme cara Hadrijana izbila je Bar Kohbina pobuna (132. – 135.). Rimljani su ugušili i ovaj ustanak, a Hadrijan je naredio da se grad uništi i da se na njegovom mestu izgradi novi, kome je dao ime Elija Kapitolina. Jevreji su isterani iz grada, a rimska provincija Judeja je preimenovana u Sirija Palestina.

Cardo Maximus.

   Zbog pominjanog rušenja i obnove, i zbog arheoloških istraživanja koja su usledila, ovde osim Carda može da se vidi i tzv. široki zid, odnosno odbrambeni bedem iz doba kralja Jezekije (701. pne), kao i “spaljena kuća”. Ta spaljena kuća je pripadala nekom Bar Katrosu, svešteniku hrama, i izgorela je prilikom rimskog osvajanja grada 70. godine. Nakon što sam platio preskupu ulaznicu, ušao sam u zamračenu salu sa nekoliko redova sedišta. Onda je usledio dvadestominutni igrani film o ovoj kući, tom svešteniku i događajima tokom rimskog osvajanja Jerusalima. Kada se filmić završio, upalila su se svetla, podigao se ekran i preda mnom se ukazala unutrašnjost pominjane kuće, sa izloženim predmetima koji su tu iskopani. Neki od tih artefakata su prepoznatljivi iz filma. Sve u svemu ok, ali ništa posebno. Zato je film bio poseban. Režija i gluma su me podesćali na one latinoameričke serije, a najposebnija je sama završnica. Naime, kada su u filmu Rimljani zauzeli Jerusalim i srušili hram, ubili  jadnog Bar Katrosa i spalili mu kuću, pojavljuje se narator u togi i kreće sa pričom kako će se Jevreji jednog dana vratiti u Jerusalim i od tad će ovaj grad ostati zauvek njihov. Zatim kreću da se ređaju scene iz modernog doba, gde se mladi i lepi Jevreji i Jevrejke šetaju suncem umivenim ulicama Jerusalima. Tu su i mali Jevrejčići sa sve onim kikicama – zulufima. Svi su srećni i veseli, svugde cveće i cvrkut ptičica, ljubav na sve strane, ma milina božija. 

Široki zid.

   U jevrejskoj četvrti, očekivano, ima i nekoliko sinagoga. Najveća je Hurva sinagoga, koju je 1700. godine izgradila jedna grupa jevrejskih imigranata iz Poljske. Novac za izgradnju su im dali, uz kamatu, lokalni arapski bogataši. Izgleda da su se Jevreji malo preračunali i kada su prestali da otplaćuju kredit ti Arapi su im 1720. godine srušili njihovu bogomolju. Otuda joj ime Hurva (ruševina). Nju su 1864. godine obnovili litvanski Jevreji. Tokom rata 1948. godine izraelski vojnici su je koristili kao bunker i Arapi su je digli u vazduh. Tada su nastradale i sve ostale sinagoge u jevrejskoj četvrti. Hurva sinagoga je pre neku godinu u potpunosti obnovljena. Odmah pored nje nalazi se i Ramban sinagoga, jedno od najstarijih jevrejskih svetilišta u ovom gradu. Kada je pored nje izgrađena dzamija, Jevreji su 1588. godine izbačeni odavde. Danas je od te dzamije ostao samo minaret. Posle Šestodnevnog rata Ramban sinagogi je vraćena njena religiozna funkcija.

Minaret.

 

Hurva sinagoga.

   U jevrejskoj četvrti postoje još i tzv. 4 sefardske sinagoge. To je kompleks, koji se sastoji od Ben Zaki sinagoge, Istambul sinagoge, Elijahu Hanavi sinagoge i Emstai sinagoge. Muvao sam se po njima, sa sve onom belom kapicom na glavi i nikako ne uspeh da ih nabrojim više od tri. Posle sam shvatio da je ova poslednja zapravo dvorište. Najveća je Istambulska, i kako joj ime kaže, osnovali su je Jevreji iz Stambola 1760. godine. Druge dve su starije, tj. iz 16. su veka. U stvari, sve su one nove, odnosno sve su obnovljene, pošto su 1948. godine bile srušene.

Sefardska sinagoga.

   Pominjani Sefardi su Jevreji koji su napustili Španiju krajem 15. veka i oni su činili veliku većinu u Palestini sve do 19. veka, a onda su počeli da pristižu Aškenazi, tj. Jevreji iz Nemačke, centralne i istočne Evrope. Sefardi i Aškenazi se nisu baš mirisali. Imali su posebne sinagoge, govorili su različitim jezicima, nisu međusobno sklapali brakove. Tek posle II svetskog rata, oni što su pretekli Hitleru, bili su primorani da se mešaju. Postoje i Mizrahi, što na hebrejskom znači Istočnjaci. Oni su poreklom iz severne Afrike, Jemena, Iraka, Irana, Afganistana, Uzbekistana, sa Kavkaza. Najzanimljiviji su mi bili Beta Izraelci, odnosno etiopski Jevreji, kojih ima preko 120.000 u Izraelu. To su, bre, crnci, i to ne neka mešavina, neka bleda varijanta crnaca, već su to pravi crni crnci. Otkuda crni Jevreji? Ima tu više teorija i nijedna nije bez osnova. Zna se za odnose kralja Solomona i kraljice od Sabe. Tu je i dokazana trgovina između Jemena i Etiopije. Etiopljani i danas tvrde i veruju da se kod njih nalazi Zavetni kovčeg, koji je u njihovu zemlju prenela grupa Jevreja uoči uništenja hrama. Kao što rekoh, nije ova priča bezveze, ali ne mogu da se otmem utisku da zapravo izraelske vlasti prihvataju sve te belosvetske Jevreje, pre svega, zato što im treba ljudstvo u toj neprestanoj borbi oko teritorija sa Arapima. Uopšte me ne bi začudilo da jednog dana počnu u Izrael da emigriraju neki žuti, kosooki Jevreji sa Dalekog istoka.